Alışkanlık ve bağımlılık yapan maddeler etkilerine göre ve maddelerin türlerine göre değişik biçimlerde sınıflandırılmaktadırlar. Kaynaklarda maddelerin sınıflandırılması ile ilgili ortak bir görüş bulunamamış ve aşağıdaki gibi tasnif edilmiştir. Sigara, alkol, uyuşturucu maddeler ve benzerleri gibi keyif verici olan ve alışkanlık veya bağımlılık yaratan maddelerle ilk karşılaşma genellikle çocukluğun sonlarında ve ergenlikte olmaktadır. 
   Alışkanlık veya ruhsal bağımlılık keyif verici bir maddeyi kullanmaya alışmak, olmadığı zaman onu arzu etmek, onun yoksunluğundan sıkılıp gerginlik ve kaygı duymaktır. 
Tutsaklık veya fiziksel bağımlılık, keyif verici madde alışkanlığın ötesinde bağlanma halidir. Maddenin yoksunluğunda terleme, titreme, kasılma, gerginleşme, kusma gibi vücutta fiziksel olarak bazı yoksunluk belirtilerinin görülmesidir.

Madde bağımlılığının nedenleri
   Alkol ve madde bağımlılığı bir ihtiyacın sonunda ortaya çıkar. Bu da kullananın kişiliği ile yakından ilişkilidir. Bağımlı, günlük hayatın getirdiği zorluklardan kaçmak ve yapay bir cennete sığınma arzusundadır.

Bağımlılık yapan maddelerin 
kullanımının önlenmesi:
   Bağımlılık yapan maddelerin kullanımının önlenmesi ve uyuşturucu ile mücadele için iki yol izlenmektedir. 
   1- Bağımlılık yapan maddelerin bulunabilmesinin engellenmesi.
   2- Bu maddeleri kullananlarla mücadele edilmesi. 
   Uyuşturucu kullanımının önlenmesi için yukarıda sıralanan yollar daha çok polisiye usullere ihtiyaç göstermektedir. 
Eğitimsel ve psikolojik olarak madde kullanımıyla mücadelede kullanılan yöntemler aşağıdaki şekilde özetlenmektedir. 
   a) Caydırma: Maddelerin zararlarını anlatarak kullanacak olanları vazgeçirmek. 
   b) Bilgilendirme: Maddenin yapacağı etkileri gençlere anlatarak onları eğitmek. 
   c) Kişiliğini güçlendirme: Gencin kendisine güven duymasını sağlama ve kişisel sorunlarının üstesinden gelmesini sağlama.
   d) Sosyal becerileri artırma: Serbest zamanlarını uygun becerilerle değerlendirebilmeyi sağlama ve başkalarıyla iyi iletişim kurmayı öğrenmeyi sağlama. 
   e) Uyuşturucu karşıtı bir tutum kazandırma: Uyuşturucu maddelere karşı bireydeki yanlış inanç, değer ve tutumları uygun inanç ve tutumlarla değiştirme.